Ukrayna’nın güneydoğusunda neler oluyor? Rusya’nın iddia ettiği gibi geniş halk kitlelerince desteklenen bağımsızlık harekatı ve Kiev’in öldürücü operasyonları mı, yoksa Ukrayna’nın söylediği gibi Moskova destekli ayrılıkçı-terörist bir harekat ve sivilleri hedef almayan bir antiterör operasyonu mu? Kiev’in “faşistçe” davranışları mı söz konusu, yoksa Rusya’nın “bölücü” operasyonu mu? Ukrayna’nın doğusu gerçekten kopmanın eşiğinde mi, yoksa, bu, bir algı operasyonu mu? Ukrayna gerçekten bir operasyon mu yapıyor, yoksa göz mü boyuyor? Gerçekten bölgede ezilen Rus azınlık var mı, yoksa “ezilen Ruslar” Kiev’i cezalandırma bahanesi mi? Bölgede durum nasıl? Neler yaşanıyor, neler konuşuluyor?
10 gün boyunca Ukrayna’nın güneydoğusunda – özellikle de ayrılıkçıların merkezi konumundaki Donetsk vilayetinde bu soruların cevaplarını bulmaya çalıştık.
Ukrayna’nın çoğu kentlerine has yemyeşil büyük parkları, geniş ve temiz, ancak neredeyse insansız denilebilecek kadar bomboş sokaklarıyla karşıladı bizi Donetsk. Şehrin merkezi sokaklarından Artyoma’daki kafelerde, restoranlarda, alışveriş merkezlerinde, göz-gönül ferahlatan Kalmius nehrinin sahilinde, Donbass Arena’nın çevresindeki yemyeşil cenneti andıran parkta – her yerde sessizlik hakim. Özellikle akşam üzeri, hava kararınca dışarıda kimseyi görmek mümkün değil.
Yıllardır Donetsk’de yaşayan Türklerin bile garipsediği bir durum bu. “Yılın bu döneminde – hele de hava güneşliyken kimse evde oturmazdı burada” diyorlar. Sessizliğin nedeni korku. İnsanlar sokaklarda Kalaşnikof’larla, roketatarlarla dolaşan, zırhlı araçlarla gövde gösterisi yapan ve çoğunluklu alkollü olan ayrılıkçılarla (Onlar kendilerini “Donetsk Halk Cumhuriyeti’nin koruyucuları”, Rusya basını ise onları “federalleşme taraftarları” adlandırıyor) karşılaşmak istemiyor. Hatta 11 Mayıs’taki “referandum” tiyatrosuna katılıp “büyük kardeş Rusya”ya bağlanmak için “bağımsızlık”tan yana oy kullanan insanlar için bile bu “öz savunma güçleri” ile karşılaşmak çok arzu edilen bir durum değil. Şehirdeki zenginlerin ve orta sınıfın büyük bir kısmının ailelerini ya Rusya’ya, ya Batı Ukrayna’ya, ya yurtdışına çıkardığı söyleniyor. “Eşim öğretmen ve 10 arkadaşından en az 6’sı Donetsk’i terk etmiş. Özellikle kadınlar ve çocukları çıkarıyorlar” diyor konuştuğumuz Türk işadamlarından birisi.
Donetsk sokaklarında trafik yok – çünkü neredeyse araba yok. Çoğu insan arabasını kullanmıyor. “Ne kendim kullanıyorum, ne de eşime izin veriyorum” - diyor konuştuğumuz işadamı: “Çünkü özellikle yalnızsanız, günün istenilen saatinde önünüzü kesip, arabanıza el koyabilirler”. Araba kullanma cesaretinde bulunanların bir kısmı şişesine siyah-turuncu St.George kurdelesi takıyor – bu, ayrılıkçılara “ben sizdenim” mesajı verme anlamına geliyor.
“Faşizmle mücadele”de her şey mubah
Donetsk’deki lüks otomobil salonlarının çoğunun vitrinleri boş. Çünkü ayrılıkçılar ansızın gelerek o salonlardaki otomobillere el koyabiliyorlar – “faşizmle mücadele” için…
“Faşizmle mücadele” Donetsk’deki ayrılıkçıların en önemli sloganı. Tabi Lugansk’ta da öyle. Silahlı ayrılıkçılar “faşizmle mücadele” için Donetsk’in merkezindeki bir kafeye girip sağa-sola kurşun da yağdırabiliyorlar, Slavyansk kentinde insanlardan evlerini boşaltmalarını da talep edebiliyorlar, herhangi bir bankanın aracına el koyabiliyor veya herhangi bir işadamından haraç da talep edebiliyorlar.
Slavyansk, Kramatorsk, Mariupol, Krasnoarmeysk, Krasnıy Liman gibi gerilimin en yoğun olduğu kentlere gitmeyi kabul eden araç sayısı parmakla sayılacak kadar az – bir kısmı ölümden, bir kısmı soyulmaktan, bir kısmı ise “Sağ Sektörcü” adıyla rehin alınmaktan korkuyor. Haksız da değiller. Çünkü bu bölgede hükümet yok, şikayet edebileceğiniz hiçbir mevki yok.
Donetsk Valisi Sergey Taruta arada-sırada çıkıp açıklamalar yapıyor, ancak nerede olduğunu tam olarak bilen yok.
Polis sadece şeklen var, ayrılıkçıların hiçbir hareketine müdahale etmiyor, hatta gizli destek veriyor – bir kısmı tamamen “yerlicilik” duygusuyla, bir kısmı daha 4-5 ay önce karşı-karşıya olduğu insanları Kiev’de yönetimin başında görmeği içine sindiremediği için. Öte yandan, Ukrayna’nın doğusundaki emniyet ve güvenlik servisi elemanlarının Rusya istihbaratının kontrolünde olduğu o bölgeden haberdar olan herkesin bildiği bir gerçek.
Sarhoş ve Kalaşnikov’u oyuncak gibi kullanan “savaşçılar” için ise insan hayatı hiçbir değer taşımıyor. Bu nedenle herkes, kendi bildiği yöntemlerle kendisini korumaya – bu karmaşık, belirsiz dönemi atlatmaya çalışıyor.
Bazıları sessizce ayrılıkçıların isteğini yerine getiriyor. Bazıları Donetsk’de “gelenekselleşmiş” yönteme başvuruyor – yani yerli mafyaların birinden yardım istiyor. Donetsk’de konuştuğumuz insanlardan birisi ayrılıkçılar tarafından takip edilen ve bir yakıt istasyonuna sığınarak telefonla yardım isteyen bir arkadaşını yerli mafyalardan birisinin yardımıyla 2 bin grivnaya (yaklaşık 200 dolar) kurtarıldığını söyledi. Ayrılıkçıların kaçırıp işkence verdiği Mariupol (Donetsk) kentinin emniyet müdürü Valeri Androşuk’un 200 bin dolar karşılığında serbest bırakıldığını ise cumhurbaşkanı adayı Oleg Lyaşko kendisi açıkladı.
Ayrılıkçıların gazabından kurtulmanın bir diğer yolu da direkt kendilerine rüşvet vermek. Zira elindeki silahlarla gövde gösterisi yapanların, ele geçirdikleri zırhlı araçların üzerinde artistik pozlar verenlerin büyük bir kısmı için Rusya destekli ayrılıkçı harekat bir nevi “zenginleşme” fırsatı. Sanal Donetsk Halk Cumhuriyeti’nin alt kademe “koruyucularının” alt düzeyde, üst kademesindekilerin üst düzeyde “haraç” topladığı her kesin dilinde olan bir iddia.
Kendini “Donetsk Valisi” ilan eden Pavel Gubaryov, Donetskli ünlü oligark Rinat Ahmetov’un ayrılıkçıların üçte birini parayla ele aldığını söylerken diğerleri bunu yalanlamaya kalktılar, ama aslında Donetsk’de her kes Ahmetov’la ayrılıkçılar arasında pazarlığın olduğunun farkında. Donetsk’in neredeyse tamamı – çoğu oteller, alışveriş merkezleri, lüks restoranlar, marketler, hastaneler, okullar - Ahmetov’a ait dersek, abartmış olmayız. Ancak ilginçtir, Donetsk’in merkezinde çok rahat dolaşmalarına rağmen ayrılıkçılar Ahmetov’a ait tesislere zarar veremiyorlar ve sanki aralarında gizli bir işbirliği söz konusu - bizim de konakladığımız ve Ahmetov’a ait olduğu bilinen otelde ayrılıkçıların “gizli” toplantılarını yapacak kadar. Ayrılıkçılar, Ahmetov’un kendilerini gizli şekilde desteklediğini saklamıyorlar. Ancak giderek bu desteğin açık şekil almasını isteyenlerin sayısı ve dolayısıyla Ahmetov’a öfke de artıyor.
Ahmetov’un manevraları…
Rinat Ahmetov faktörü, başlı-başına bir yazı konusu. Ukrayna’nın en zengin adamı, Yanukoviç iktidarının perde arkasındaki sahibi Rinat Ahmetov’un Donetsk’de manevralar yaptığı çok açık. Zira ünlü oligark ekonomik durumu ve Donetsk’deki yer altı dünyası üzerindeki etkisi itibari ile ayrılıkçı harekatı isterse bir gün içerisinde durdurabilecek güçte bir isim.
Ancak olayların başladığı tarihten itibaren bu yönde kesin tavır ortaya koymuyor. Bu nedenle de Ahmetov’un arılıkçıların Donetsk Valiliğini işgal ettiği gece binanın önüne gelerek “dağılın, ben de yardım edeceğim, istedikleriniz olacak” diye çağrıda bulunması da; sonra sahibi olduğu Metinvest şirketinin bölgede düzeni sağlamak için silahlı gruplar oluşturacağını açıklaması da; daha sonra Ahmetov’un ayrılıkçılara “Rusya’ya bağlanmamız işimize gelmiyor, bağımsız olursak kimse bizi tanımaz, en iyisi Ukrayna içerisinde daha fazla yetki talebinin yerine getirilmesini sağlamak” mealinde müracaat etmesi de halk tarafından manevra olarak algılanıyor. Rinat Ahmetov en son bugün kendi çalışanlarını ayrılıkçılara karşı protestolara çağırdı. Daha önceki açıklamalara göre daha kesin tutum olmasına ve ayrılıkçıların tepkisine rağmen, Ahmetov’un bu çağrısına Ukraynalı uzmanlar halen kuşkuyla yaklaşıyor. Ukrayna’nın son 7 ayına damgasını vuran “acaba, bu da yeni bir oyun mu” kuşkusu, söz konusu Ahmetov olunca biraz daha kabarık şekil alıyor.
Peki, Ahmetov neden şimdiye kadar açık şekilde ayrılıkçılara destek vermedi veya karşı çıkmadı?
Ahmetov’a Donbass’ın Rusya’nın içerisinde olması lazım değil – her kesin ortak olduğu kanaat bu. Çünkü Ahmetov, Ukrayna’da iktidarda kim olursa olsun, Donetsk’in sahibi. Ancak Donbass Rusya’ya bağlanınca bu imkanı olmayacak – Putin elitinde kimsenin böyle “şişmesi” söz konusu olamaz. İkincisi, Donbass’ın Rusya’ya bağlanması veya “bağımsız” olması demek bu bölgenin – yani Ahmetov imparatorluğunun da yaptırım kapsamına girmesi demek. Bu nedenle aslında Ahmetov Donbass’ın yalnız Ukrayna’nın içerisinde mutlu olabileceğini söylerken samimi – kendi rahatlığını kastediyor olsa bile. Ahmetov’a siyasi ve ekonomik ağırlığını korumak için Donbass’ın sahibi statüsü lazım…
Peki o zaman ünlü oligark bu statüsü için neden çaba göstermiyor – yani ayrılıkçılara kesin tavır koymak istemiyor? Birincisi, Rusya faktörünü göz ardı edemiyor – ayrılıkçılarla savaşa başlayıp Kremlin’i karşısına almak istemiyor. İkincisi, Ahmetov, Donbass’ın sahibi olmak istiyor, ancak Kiev’den neredeyse bağımsız olmak istiyor. Yani hukuken Ukrayna’ya bağlı, ancak Ukrayna’dan bağımsız bir Donbass’a sahip olmak istiyor. Aksi takdirde, yeni yönetimle zorlanacağını biliyor. Bu nedenle de yaşanan gerilim işine geliyor. Ayrılıkçılar, “sabrını taşırmadığı” sürece Ahmetov için Kiev’le pazarlık masasındaki en önemli koz…
Mariupol kentinde yaşanan olaylar sırasında bu çok açık görüldü. Mariupol’de olayların başladığı ilk dönemde Ahmetov sadece gözlemcilikle yetiniyordu. Ancak Dneprepetrovsk’da Kolomoyskiy’in oluşturduğu birlikler Mariupol’e girdiği anda Ahmetov hemen harekete geçti, kendi silahlı birliklerini oluşturdu ve şehirde kontrolü bir-iki gün içerisinde ele geçirdi. Çünkü Ahmetov için en büyük korku, buradaki ayrılıkçılar ve Rus gizli servisi elemanların oluşturduğu anarşi değil, en büyük korku “komşu” oligarkın – Kolomoyskiy’in bölgede kontrolü sağlama girişimi…
Ancak Ahmetov da bu kozu uzun zaman kullanamayacağının ve Kolomoyskiy'in bölgedeki yükselişinin fonunda kendi etkinliğinin azaldığının farkında. Ünlü oligark Kiev’le bölgenin şeriksiz sahipliği ve ülkedeki siyasi gücünü koruma konusunda anlaşma sağlayabilirse (ki, sağlama olasılığı yüksek – Kiev’in başka şansı yok) ayrılıkçılara karşı kesin tavrını ortaya koyacak....
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder