Ukrayna doğalgaz konusunda tercih yapmaya zorlanıyor

Batı ve Rusya, Yanukoviç iktidarının enerji alanında kiminle ve hangi şartlarla işbirliği yapmasını belirlemesini istiyor

Son yıllarda Rusya–Ukrayna ilişkilerine damgasını vuran doğalgaz anlaşmazlığına bir türlü çözüm bulunamıyor.Ukrayna, 2009 yılında imzalanan doğalgaz anlaşmasından doğan ciddi sorunlar olduğunu ve Gazprom’a fazla para ödediğini öne sürerek Rusya’dan doğalgaz fiyatlarına indirim yapmasını talep ediyor.Moskova ise Ukrayna’nın Sovyet döneminden kalan ve ciddi yatırıma ihtiyacı olan doğalgaz altyapısını kontrol altına almaya çalışıyor ve Kiev’den bu konuda yasal garanti istiyor.

Bu, konunun görünen boyutu. Asıl mesele ise daha stratejik. Rusya, Kazakistan ve Belarus’la birlikte eski Sovyet mekanının en önemli ülkelerinden olan Ukrayna’yı da kendi güdümündeki Gümrük Birliğinde görmek istiyor. Doğalgaz altyapısının ve doğalgaz taşıma sisteminin kontrol altına alınması çabaları da Rusya’nın Ukrayna’yı stratejik olarak kendine bağlama planının bir parçası. Batı ise Putin’in eski SSCB hayalinin ilk aşaması olarak görülen bu projede yer almaması için Ukrayna’ya baskı yapıyor. Rusya, doğalgaz taşıma konsorsiyumunun iki taraflı (Rusya ve Ukrayna) olmasını isterken, AB üç taraflı (AB, Rusya ve Ukrayna) olmasında ısrar ediyor. Viktor Yanukoviç yönetimindeki Ukrayna Avrupa Birliği ve NATO hedeflerine bağlılığını Yuşşenko dönemindeki kadar yüksek sesle ifade etmese bile, Batı ile bağları koparmanın kolay olmadığının farkında. Ama aynı zamanda iktidarın Yuşşenko’dan Yanukoviç’e geçmesinde etkili olan Rusya’nın taleplerini yerine getirmemenin yarattığı sıkıntıların da farkında. İki tarafın da tercih yapmaya zorladığı Kiev, şimdilik manevralarla zaman kazanmaya çalışıyor…

Lakin manevra alanı giderek daralıyor. Hafta sonunda Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin Kiev’e gidecek. Ziyaretin amacı vaftiz kutlamalarına katılmak, ama doğalgaz konusundaki anlaşmazlıklar öyle bir noktada ki, iki liderin bu konuya değinmemesi neredeyse imkansız.

Rusya, doğalgaz taşıma konsorsiyumunun oluşturulması konusundaki beklentilerini yılın başında açık şekilde ifade etti: Moskova, Ukrayna’dan Gaz Taşıma Sisteminin özelleştirilmesine veya kiralanmasına erişim imkanı sağlayan yasal güvence talep ediyor. Ukrayna hükümeti konuyla ilgili yasa tasarısını nisan ayında Yüksek Rada’ya gönderdi. Lakin parlamento yasayla ilgili görüşmeleri belirsiz tarihe erteledi. Bir ay önce Gazprom Başkanı Aleksey Miller konsorsiyumla ilgili görüşmelerin sürebilmesi için Ukrayna’nın yasal mevzuatına onlarca değişiklikler yapılması gerektiğini, ancak şimdiye kadar bunların yapılmadığını söyledi. Şimdi Ukrayna parlamentosu tatilde. Lakin kulis arkasında doğalgaz görüşmeleri sürüyor. Ukrayna’nın iktidar partisi yetkilileri, önemli yasaların kabul edilmesine ihtiyaç olacağı takdirde parlamentonun olağanüstü toplantı yapabileceğini kaydediyor.

Rusya yetkilileri ise Ukrayna tarafının adımlarının yurtdışından yönlendirildiğini iddia ediyor. Rusya Devlet Duması enerji komitesi başkan yardımcısı Pavel Zavalnıy geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada ABD ve AB’nin Ukrayna’nın kararlarını etkilediğini söyledi. Ukrayna’da tüm muhtemel şeyl gazı (kaya gazı) yataklarının Batı şirketleri tarafından işlendiğini bildiren Zavalnıy, gelecekte Doğalgaz Taşıma Sistemine erişim ihtiyacı olacak Batı’nın Kiev’e baskı yaptığını ima etti.

Kısacası, Ukrayna hükümeti zor durumda. Kiev, ya şimdi stratejik önem taşıyan altyapı üzerinde kontrolü Gazprom’la paylaşarak karşılığında Belarus senaryosunda olduğu gibi geçici, ama önemli indirim elde edecek. Ya da gelecekte fiyatları düşürecek ve Gazprom’a bağımlılığı ortadan kaldıracak hacimde kaya gazının üretimi beklentisiyle Doğalgaz Taşıma Sistemi üzerinde kontrolü koruyacak.

Ukrayna Enerji Stratejileri Enstitüsü uzmanı Yuri Korolçuk Ukrayna’da teorik olarak 5-10 trilyon metreküp geleneksel olmayan doğalgaz (kaya gazı) rezervinin bulunduğu söylüyor. Ancak daha bu miktar teyit edilmiş ve üretim maliyeti belirlenmiş değil. Ukrayna’daki şeyl (kaya) gazı yataklarında keşif çalışmaları daha başlamadı. Ocak ayında Ukrayna ile 10 milyar dolarlık anlaşma imzalayan Shell şirketi Donetsk ve Harkov vilayetlerinde bulunan Yuzovsk gaz kaynağında sondaj çalışmalarına başlamaya hazırlanıyor. Lvov vilayetindeki Olesska gaz kaynağı ihalesini kazanan Chevron ise daha üretim paylaşım anlaşmasını bile imzalamış değil.

Tahminlere göre, Batılı şirketler kaya gazı da dahil, geleneksel olmayan doğalgaz hasılatına 5 yıldan erken başlayamayacak. Ancak keşif faaliyetlerinin iyi sonuçlarına umut bağlayan Batı ülkeleri şimdiden gelecek ulaşım yöntemleri üzerinde düşünüyorlar. Teknolojik açıdan Ukrayna’nın mevcut Doğalgaz Taşıma Sisteminin geleneksel olmayan doğalgaz taşımacılığı için kullanılması mümkün görülüyor. Batı, hem de bu nedenle Ukrayna Doğalgaz Taşıma Sisteminin kontrolünün tamamen Rusya’ya geçmesine karşı çıkıyor.

Ukrayna da ulusal çıkarları açısından Taşıma Sisteminin Rusya’nın kontrolünde olmasını istemiyor. Ukraynalı enerji uzmanı Mihail Gonçar’a göre, Ukrayna’nın bu konudaki tüm soruların açıklığa kavuşturulmasını istemesi çok doğal:“Boru hattının kontrolü kimin elindeyse, tüm piyasanın kontrolü de onun elinde olacak. Diyelim ki, biz Taşıma Sisteminin kontrolünü Gazprom’a verdik. Bu durumda 5 sene sonra kaya gazı taşımacılığı şartlarının uygun olacağının güvencesi var mı?”

Ancak öte yandan da Ukrayna’ya yurtdışından aldığı doğalgazın fiyatının düşmesi şimdi lazım. Lakin Rusya Ukrayna’nın Doğalgaz Taşıma Sistemi Gazprom’un kontrolüne geçmeden doğalgaz fiyatlarında indirim yapmak niyetinde değil.

Enerji uzmanı Mihail Gonçar Ukrayna hükümetinin ne Brüksel’i, ne de Moskova’yı kızdırmak istemediğini, aynı zamanda da yerli oligarkları memnun etmeye çalıştığını bildiriyor. Oysa enerji uzmanına göre, Kiev’in Avrupa Enerji Topluluğuna katılırken üstlendiği taahhütleri esas alarak hızlı ve kararlı davranması gerekiyordu: “O zaman Gazprom da görüşmeleri sadece Ukrayna ile değil, hem de AB’nin enerji bölümü ile sürdürmek zorunda kalırdı”…
Sonuç olarak, Ukrayna artık dönüm noktasına gelmiş durumda. Yanukoviç hükümetinin enerji alanında kimle ve hangi şartlar altında işbirliği yapacağını belirlemesi ve net şekilde ifade etmesi gerekiyor. Çünkü belirsizlik Brüksel’de rahatsızlık, Moskova’da ise gıcık doğuruyor. Bu ortamda Putin’in Yanukoviç’le gayri-resmi doğalgaz sohbetinin çok sayıda resmi görüşmeden daha önemli olduğu düşünülüyor.