Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ağustos ayında Azerbaycan’a resmi ziyarette bulunacak. Kesin tarih daha belli değil, ama ziyaretin 12-13 Ağustos tarihlerinde gerçekleşmesi bekleniyor.
7 yıl sonra ilk ziyaret, 3 yıl sonra ilk yüz-yüze görüşme
Bu, Putin’in son 7 yılda Azerbaycan’a yaptığı ilk ziyaret ve son üç yılda Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’le yaptığı ilk yüz-yüze görüşme olacak. Putin, Azerbaycan’a en son ikinci başkanlık döneminde – 2006 yılında geldi. İlham Aliyev’le en son yüz-yüze görüşmesini ise Başbakan olduğu dönemde – 8 Haziran 2010’da İstanbul’da düzenlenen Asya İşbirliği ve Güven Arttırıcı Önlemler Konferansı çerçevesinde gerçekleştirdi. Bir dönem ara verdiği başkanlık makamına mart 2012’de yeniden döndükten sonra Putin, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’le hiç baş başa görüşmedi. 15 Mayıs 2012’de İlham Aliyev Moskova’da Bağımsız Devletler Birliği ülkeleri devlet başkanlarının gayri-resmi zirvesine katıldı, ama bu zirve çerçevesinde iki lider arasında görüşme olmadı. Putin’in başbakanlığının son dönemi de sahil, 3 yıl içerisinde iki lider arasında telefon görüşmesi ise sadece 7 kez gerçekleşti.
Amaç, enerji ilişkilerini yenilemek mi?
Putin’le Aliyev arasında en son telefon görüşmesi 2 Temmuz’da yapıldı. Bu görüşmenin ardından Putin, Rusya’nın petrol devi Rosneft’in Yönetim Kurulu Başkanı İgor Seçin’i Bakü’ye gönderdi. Seçin, Bakü’de Cumhurbaşkanı Aliyev ve Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (ARDNŞ-SOCAR) Başkanı Rovneg Abdullayev’le bir araya geldi. Resmi açıklamalara bakılırsa, taraflar arasında petrol ve doğalgaz alanındaki işbirliği konusu görüşüldü. Uzmanlar, Rosneft’in ARDNŞ ile birlikte Hazar'da enerji kaynakları üretmesi ve Şahdeniz 2 yatağının ortak kullanılması gibi konuların da gündeme geldiğini öne sürüyor. Hatta Seçin’in ziyaretinden birkaç gün önce Rusya’nın kesinlikle karşı çıktığı Nabucco projesinin yerine Kremlin’in daha temkinli yaklaştığı Trans-Adriyatik hattının tercih edilmesi kararının verilmesinde de Moskova ile Bakü arasındaki anlaşmanın etkili olduğu, Rosneft’in TAP’dan hisse alacağı iddia edildi. Putin’in Ağustos’ta gerçekleşecek Bakü ziyaretinde Seçin’in Temmuz başında yaptığı görüşmelerin sonuçlarının kağıda dökülmesi, Rosneft ile SOCAR arasında işbirliği anlaşmasının imzalanması bekleniyor.
İki ülke arasında petrol işbirliğinde geçtiğimiz Mayıs ayında kriz yaşandı. Aslında buna, siyasi ilişkilerdeki gizli krizin ekonomiye yansıması demek daha doğru. Rusya Başbakanı Dmitri Medvedev 15 Mayıs’ta Azerbaycan petrolünün Bakü-Novorossiysk boru hattı üzerinden taşınmasını düzenleyen hükümetler arası anlaşmanın feshine ilişkin kararı imzaladı. Bakü-Novorossiysk petrol hattını işleten Rus Transneft şirketi Azerbaycan’ı anlaşma şartlarına uymamakla suçlayarak, boru hattıyla taşınan petrol hacminin hiçbir zaman anlaşmada gösterilen 5 milyon tona ulaşmadığını açıkladı. Transneft, anlaşmanın yeniden gözden geçirilmesini, petrol hacminin 3 - 3,5 tona düşürülmesini, ayrıca transit fiyatlarının arttırılmasını talep ettiğini, lakin Azerbaycan’ın bu talepleri kabul etmediğini bildirdi. Azerbaycan tarafının boru hattının tam kapasiteyle çalışabilmesi için üçüncü ülkenin de petrolünün taşınmasına da izin verilmesine ve Rusya’da petrol kalite standardının uygulanmasına ilişkin önerilerini ise Rusya’nın kabul etmediği bildirildi. Taraflar her ne kadar kararın ekonomik nedenlerle alındığını iddia etseler de, uzmanlar bunu Rusya’nın siyasi jesti olarak değerlendirdi.
“Denge politikası”nın sonu geliyor mu?
Peki, Rusya neden Azerbaycan’a böyle bir mesaj verme gereği duydu? Sorunun cevabı, “stratejik”. Rusya ve Batı, uzun yıllardır Azerbaycan yönetiminden stratejik tercih yapmasını istiyor. Bakü ise, bir taraftan Batı’yla enerji alanındaki sıkı işbirliğini sürdürürken öte yandan Rusya ile siyasi ilişkilerini sıcak tutmaya çalışıyor. Azerbaycan yönetimi, zaman-zaman gerek muhalifleri, gerekse de Batılı ve Rus dış politika uzmanları tarafından demokrasi, insan hakları, özgür seçim, hatta Dağlık Karabağ konusunu kullanarak stratejik seçim yapmamakla eleştirilse de, “denge politikasını” (balans siyaseti) bundan sonra da sürdüreceğini her fırsatta tekrarlıyor. Uzmanlara göre, “denge politikası”nın manevra alanı giderek daralıyor ve Bakü için yol ayrımı yaklaşıyor.
Son iki yıl içerisinde gerek Batı, gerekse de Moskova için büyük önem arz eden Gebele radyolokasyon istasyonunun Rusya tarafından kullanım sürecinin “kira fiyatında anlaşmazlık” gerekçesiyle sonlandırılması, Bakü-Novorossiysk boru hattına ilişkin anlaşmanın feshedilmesi, Moskova’da Azerbaycan iktidarının karşı çıktığı ve halen nasıl bir yapı olduğu anlaşılmayan Milyarderler İttifakı’nın tesis olunması, Putin’in İlham Aliyev’le temasta bulunmaması, sonuç vermese dahi, Medvedev’in başkanlığı döneminde sürdürülen Dağlık Karabağ görüşmelerinin Putin’in yeniden başkan seçilmesiyle kesilmesi, Rusya’nın Azerbaycan sınırında askeri tatbikat yapması “denge politikası”nın manevra alanının ne kadar daraldığını gösteren olaylardan bir kaçı.
Rusya, Azerbaycan’dan kesin tercih yapmasını talep ediyor. Kremlin’in ideologlarından biri olarak görülen Uluslararası Avrasyacılık Hareketi liderlerinden Aleksandr Dugin’in “Azerbaycan’ın pozisyonunun değişmesi gerekiyor. Bakü’nün toprak bütünlüğünün garantisi olarak ABD'yi ya da Türkiye'yi değil, Rusya'yı görmesi gerekiyor. Rusya'nın bu konuda politikasının değişmesi durumunda Azerbaycan'ın toprak bütünlüğü konusu tarih olabilir. Şu anda Moskova, Bakü, Erivan ve Tahran ortak bir şekilde Karabağ sorununa yönelmeli. Ancak ABD ve AB uzak tutulmalı” sözleri de bu talebin “uzman” görüşüne yansıması olarak değerlendirilebilir… Dugin’e göre, Putin, “kendi arkadaşını ve kardeşini” ziyaret için gittiği Bakü’de “ABD ve AB projelerini rafa kaldırılsın, sorunlarımızı kendimiz çözelim” mesajı verecek….
Putin’in Avrasya Birliği hayali
Peki, ABD ve AB projelerinin rafa kaldırılması karşılığında Putin Bakü’ye ne teklif edecek? Elbette, kendisi için çok ama çok önemli olan Avrasya Birliği projesini. Putin, şimdiye kadar eski SSCB’nin yeniden canlandırılması projesi olarak görülen Avrasya Birliği’ne eski Sovyet ülkelerinden sadece Kazakistan ve Belarus’u çekebildi. Üç ülke 2015 yılında Avrasya Birliğinin kurulmasına ilişkin anlaşma imzaladı ve 2012 yılından itibaren Gümrük Birliği anlaşmasını uygulamaya başladı.
Putin, diğer ülkelerin de Avrasya Birliğine katılımı konusunda ısrarlı. Moskova, iki seneden fazladır Ukrayna yönetimine, Gümrük Birliğine dahil olması için doğalgazdan satışından kömür, peynir, çikolata ithalatına kadar her alanda baskı yapıyor. Lakin Ukrayna, kasım ayında Avrupa Birliği ile serbest ticaret ve siyasi ortaklık anlaşmasını imzalamaya hazırlanıyor. Rusya yönetiminin Ermenistan’dan da gerek açık, gerekse de kapalı şekilde Gümrük Birliğine katılma talebinde bulunduğu biliniyor. Ermeni analistler, Putin’in uzun süredir gayri-resmi şekilde ilan edilen, lakin bir türlü gerçekleşemeyen Ermenistan ziyaretinin de bu nedenle gerçekleşmediğini kaydediyor. Ermenistan’ın geçtiğimiz günlerde AB ile serbest ticaret anlaşmasına ilişkin görüşmeleri tamamladığını ilan etmesini de göz önünde bulundurursak, bu ziyaret büyük olasılıkla hiç gerçekleşmeyecek. Rusya ve Kazakistan’ın baskısına rağmen, Gümrük Birliğine dahil olma olasılığı en yüksek olan Kırgızistan da henüz işi ağırdan alıyor ve batılıları kızdırmamaya çalışıyor. Özbekistan, Rusya ve Kazakistan’la Gümrük Birliği çerçevesinde işbirliği yapmaya hazır olduğunu, ancak önce bu birliğin nereye ve nasıl gideceğini görmeye çalıştığını vurgulayarak, Putin’in projesinden uzak duruyor. Bu yıl yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimleri ve ekonomik şartlar belki Tacikistan’ı Putin’in hayaline yaklaştırabilir, ama Moskova’nın bu ülkeyle Gümrük Birliğinden önce çözülmesi gereken daha önemli konuları var – örneğin, askeri üsler konusu. Türkmenistan, zaten yıllar öncesinden tarafsızlığını ilan etmiş. Trans Dinyester konusundaki tutumu nedeniyle Moskova ile ilişkileri zaten kopuk olan Moldova’nın Gümrük Birliğine dahil olması olasılık dahilinde bile görülmüyor. Moskova, Gürcistan’la ilişkilerde her ne kadar yeni bir ivme yakalamaya çalışsa bile, Tiflis’in Avrasya Birliği’ne yaklaşması da imkansız. Geriye bir tek Azerbaycan kalıyor…
Gerek Rus, gerek Azerbaycan, gerekse de Ermenistan basını Putin’in Bakü ziyaretinin en önemli ana başlıklarından birisini Avrasya Birliğinin oluşturacağı konusunda hemfikir. Bu konuda ilginç noktalardan birisi, Ağustos ayında Avrasya Birliği projesinin diğer kurucusu, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in de Bakü’ye geliyor olması. Analistler, eski Sovyet mekanının iki büyük ülkesinin liderinin Azerbaycan’dan Avrasya Birliği konusunda adım atmasını isteyeceklerini bildiriyorlar. Azerbaycan şimdilik bu konuda istekli görünmüyor. Ancak uzmanlar, Rusya’nın Azerbaycan’a bu konuda baskı yapmak için yeteri kadar imkana sahip olduğu görüşünde.
Putin’in Azerbaycan’a seçim arifesinde gelmesi tesadüf mü?
Rusya’nın Azerbaycan’daki siyasi sürece ve özellikle de seçimlere müdahalesi ve etkisi hiçbir zaman sır olmadı. Moskova, şimdiye kadarki tüm seçimlerde Aliyev iktidarına gerek resmi tavrıyla, gerekse de çeşitli seçim “operasyonları”yla açık destek verdi. Son dönemde Putin-Aliyev ilişkilerinde yaşanan gerilim Ekim 2013’te de bu desteğin sürüp-sürmeyeceği konusunda sorulara neden oldu. Rusya’da Azerbaycanlıların Milyarderler İttifakının kurulması Kremlin’in Aliyev iktidarına karşı alternatif arayışında olmasının belirtisi gibi değerlendirildi, Azerbaycan muhalefetinin Rusya’da destek arayışında olduğu iddia edildi, hatta Rusya’nın Azerbaycan’da darbe hazırlığı içerisinde olduğu bile söylendi. İlginçtir, tam da bu söylentilerin, iddiaların ve yorumların gündemde olduğu dönemde Azerbaycan iktidarının temsilcileri ABD Kongresinde yapılan görüşmelerde demokrasi, özgürlük gibi değerlere bağlı olduklarını, ancak Rusya tarafından baskı gördüklerini bildirdiler.
Peki bu atmosferde gerçekleşen görüşmeden ne beklenebilir? Uzmanlara göre, Putin’in ziyareti her kesten önce Azerbaycan iktidarına lazım. Sonuç ne olursa olsun, Azerbaycan iktidarı seçim arifesinde Putin’in Bakü’ye gelişini Rusya’nın kendisine desteği şekilde sunacak. Rusya ise bu pazarlıktan daha fazla kazançla çıkmaya çalışacak – mesela, Aliyev iktidarı için çok önemli olan seçim desteği karşılığında Azerbaycan’ın Gümrük Birliğine üyelikle ilgili olumlu mesaj vermesi gibi. Ancak sorun şu ki, Azerbaycan seçim öncesinde Gümrük Birliğine üyelikle ilgili olumlu mesaj verebilecek pozisyonda değil. Bu arifede Gümrük Birliği ile ilgili olumlu mesaj, Azerbaycan’ın stratejik tercih yapması anlamına gelir. Uzun yıllardır seçim politikasını da “dengeli dış politika”nın bir unsuru haline getiren Bakü’nün seçim öncesinde bu tercihi yapması – yani Batı’ya karşı açık tavır alarak Rusya’ya ekonomik bağımlılığı kabullenmesi çok zor. Ama Putin de hep zor olanı yapmayı denemiyor mu?
(GÖNÜL ŞAMİLKIZI)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder